Vestdijk en Grunberg

Na de bekendmaking van de jury dat de P.C. Hooftprijs volgend jaar aan Arnon Grunberg zal worden uitgereikt voor zijn verhalend proza moest ik direct aan Vestdijk denken. Hij ontving dezelfde prijs in 1950. Vanwaar deze associatie?

Persoonlijk hebben zij elkaar nooit gekend, want toen Vestdijk stierf in maart 1971, werd Grunberg in december van dat jaar geboren. Toch ben ik al lang van mening dat de schrijver Arnon Grunberg qua productiviteit, veelzijdigheid en alomtegenwoordigheid meer dan welke andere Nederlandse auteur ook Simon Vestdijk naar de kroon steekt. Overeenkomst is dat in beider geval de prijs speciaal wordt toegekend voor hun romankunst. Afwijkend is dat Vestdijk de prijs vernoemd naar de dichter P.C. Hooft (foto) nog werd toegekend voor een specifieke roman en wel De vuuraanbidders. Pas in 1955 is ‘Hooft’ omgezet naar een oeuvreprijs. Zo maakte Vestdijk er geen geheim van dat hij de prijs liever voor een andere roman (Iersche nachten) had gekregen. Maar dat doet nu niet ter zake. Wat ik vooral wil beklemtonen is dat voor beide schrijvers geldt dat binnen de veelzijdigheid en uitgestrektheid van hun literaire kunsten zij toch vooral verknocht zijn aan de roman. Misschien met dit verschil dat Vestdijk geleidelijk vrijwel geheel overschakelde naar de roman en Grunberg naar mijn smaak wat vaak als journalist in de media zijn opwachting maakt. Maar vooralsnog geldt voor beiden dat hun non-fictie in dienst staat van hun fictieve werk. Voor Vestdijk weet ik dat wel zeker. Ik heb het sterke vermoeden dat dit ook geldt voor Grunberg, maar toch op een andere manier. Vestdijk dook in de boeken van bewonderde auteurs ter eigen lering, schreef dan grote essays over hen (Proust, Kafka, Dostojewski e.a.) of recenseerde hun boeken. Voor zijn romans die zich in landen afspelen waar hij nog nooit was geweest, maakte hij gebruik van reisgidsen. Bij Grunberg prevaleert het ‘participerend leren’ voorafgaand aan het schrijven van een roman: zo bezoekt hij de woestijn als daar de plaats van handeling is, gaat ‘embedded’ mee naar Afghanistan, loopt met de psychiater door de kliniek en volgt een danscursus om de danswereld te begrijpen. Grunberg is ongetwijfeld een betere documentaire schrijver, meer een journalist ook dan Vestdijk.

De toekenning van de P.C. Hooftprijs aan Vestdijk kwam niet onverwacht omdat hij eerder in beeld was voor een toekenning. Zijn status als belangrijke schrijver was al gevestigd. Ook de toekenning aan Grunberg komt niet onverwachts. Hij is op dit ogenblik de meest complete schrijver van een wereld die hij als ‘poppenkast’ typeerde in zijn eigentijdse ‘Lof der zotheid’, een boek vol ironie. Ook dat verbindt beide laureaten: beide hebben een sterk ontwikkelde religieus-levensbeschouwelijke invalshoek in hun werken. In mijn essay Ethische voetnoten bij Simon Vestdijk vergelijk ik het gebruik van ironie bij beide schrijvers. Vestdijk is wel gekritiseerd over zijn ironische schrijfstijl als zou dat duiden op een gebrek aan ernst of engagement. Grunberg verraste mij door in zijn Kellendonklezing (2007) te beweren dat hij afstand had genomen van de ironie, dat hij ooit zelfs ‘een kankergezwel’ noemde. Maar dat zijn werk ‘ironievrij’ is geworden, daarvan ben ik nog niet overtuigd. Misschien moet hierbij onderscheid worden gemaakt tussen roman en essay. In zijn aforistische en apodictische schrijftrant blijft voor mij toch een ironische ondertoon aanwezig, al wil ik niet zo ver gaan als prof. Goud die in zijn inaugurele rede aan de universiteit van Utrecht (2010) meende dat Grunberg ‘ironischer is dan de ironici.’ Hij verwierf er ironisch genoeg de eretitel ‘de mensendokter’ mee. Vestdijk zou er jaloers op zijn geweest! Omgekeerd zal het zeker zijn instemming hebben gehad dat Arnon met Blauwe maandagen (1994) en Marek van der Jagt met De geschiedenis van mijn kaalheid (2000) de Anton Wachterprijs werd toegekend. De laatste werd hem niet uitgereikt omdat een debuutprijs maar één keer kan worden uitgekeerd aan eenzelfde auteur.