Nieuwsberichten

De Nieuwe Contrabas gaat live met volgende boekbespreking van Vestdijk! 

 

10 november 2023

Op woensdag 29 november bepreken Hans van Willigenburg, Chrétien Breukers en Rob van Essen opnieuw een boek van Vestdijk. Dit keer ligt een late roman op de snijtafel Het verboden bacchanaal (1969). De roman werd ook verfilmd en onlangs nog besproken door Sylvia Witteman in de Volkskrant. Benieuwd naar hun altijd speelse beoordeling en datering van deze lichtvoetige roman van Vestdijk? U kunt erbij zijn, samen met de huispianist van dienst: Teun Grondman! 

In de kritiek ging veel aandacht uit wanneer deze roman zich afspeelt. Dat varieerde van voor de Tweede Wereldoorlog tot in de zestiger jaren. Ik houd het erop dat de roman zich afspeelt in de vijftiger jaren van de vorige eeuw op grond van het gebruik van een ‘ballpoint’. Deze werd voor de oorlog uitgevonden door de Hongaar Biro (1938), maar na de oorlog in Nederland ingevoerd en populair na het overwinnen van de nodige weerstand. Vooral vanuit het onderwijs.

plaats en datum: 29 november a.s. om 20.00 uur, Torpedo Theater Amsterdam, nabij Centraal Station

kosten: 12,50, Reserveren 020-4284993

 

 

Ontroerende film: Girl

21 juli 2013

De film Girl van Lucas Dhont, een jonge Belgische regisseur, is een droomdebuut geworden dat in 2018 in Cannes vier prijzen in de wacht wist te slepen. Pas onlangs zag ik deze ontroerende film op Canvas. De vijftienjarige Lara wil niet alleen ballerina worden, zij wil ook vrouw worden. Haar jongenslichaam zit haar daarbij danig in de weg. Als zij is aangenomen op een pretentieuze balletschool gaat zij tegelijkertijd in transitie. Voor beide heeft zij heel veel over, maar fysieke, geestelijke en sociale problemen stellen haar zwaar op de proef. De hormoonbehandeling en de fysieke voorzorgsmaatregelen om er niet als een jongen uit te zien putten haar uit. Het gaat Lara allemaal te langzaam, vooral als tegenslag zich aandient dreigt het een loodzware en onhaalbare opgave te worden. Verwijdering tussen haar liefdevolle vader en de ongeduldige puber dreigt. Dan neemt Lara een besluit dat haar transitie moet forceren. De film is een even indringend als invoelend portret van een puber in transitie geworden. De rol van Lara is meesterlijk vertolkt door Victor Polster, in leven zelf een getalenteerd danser; hij kreeg daarvoor de prijs voor beste acteur.

Een aanrader!

 

De bronnen van de biograaf

15 juli 2023

De biografie bloeit als nooit tevoren! Dat mag al opmerkelijk heten omdat het genre lang in een kwade geur van 'moeilijk' heeft gestaan. Maar het genre bloeit en groeit: er verschijnen biografieën over steden, rivieren en zelfs van schilderijen. Het staat in het zo juist verschenen themanummer van het literair-historisch tijdschrift Zacht Lawijd (2023, volume 22 nummer 2) over De bronnen van de biograaf. Op het omslag prijkt een foto van de kinderviool van Anna Blaman. Een fraai object, maar was het ook belangrijk voor haar schrijven? Wie zal het zeggen hoezeer vioolspel op jeugdige leeftijd haar heeft gevormd? Bronnen kunnen de biograaf voor verschillende dilemma's stellen. Ze kunnen elkaar tegenspreken, ze kunnen onvolledig of eenzijdig zijn, of 'het oog van de tijd' intervenieert, schrijft Annette Portegies, die ervan uitgaat dat de biograaf zich laat kennen in zijn selectie, interpretatie en compositie. Het is niet anders.

Zo schrijft Hans Renders, hoogleraar Geschiedenis en Biografie en directeur van het Biografie Instituut,  over 'het laatste taboe', namelijk 'ziekte' in de biografie. Is het taboe van de seksualiteit al overwonnen? Volgens Renders is het leggen van de relatie tussen het persoonlijke en het publieke één van de fundamenten van de biografie. Hij signaleert dat biografen dat zelden doen waar het gaat om de interpretatie van zoiets als ziekte. Hij pleit ervoor dat biografen meer rekening houden hoe een ziekte van de gebiografeerde zijn of haar publieke leven heeft beïnvloed.

Het artikel van David Veltman sluit daar op aan, want hij behandelt ziekte in de schrijversbiografie. Daarbij is onderscheid tussen 'zelfrepresentatie' (hoe wil iemand herinnerd worden) en 'reputatie' (welke betekenis geven anderen aan het optreden). Veltman citeert uit Vestdijks essay De zieke mens in de romanliteratuur: ziekte is volgens Vestdijk moeilijk te objectiveren, omdat ze zich telkens anders voordoet in een mensenleven, met zijn 'tastbare en verwisselbare realiteit'. Vestdijk zegt dat hij er als romancier ervoor moest zorgen dat de 'zieke' er niet met 'de auteur' vandoor ging. Begrijpelijk tegen de achtergrond dat hij 30 tot 40 depressies vanaf zijn zeventiende heeft doorgemaakt. Veltman is van mening dat in de biografie van Vestdijk Wim Hazeu als biograaf 'kritische vragen' uit de weg is gegaan  over de betekenis die de talrijke depressies voor Vestdijk in zijn eigen leven en schrijven hebben gehad. Volgens Veltman nam Hazeu Vestdijks 'model waarin ziekte als louterende beproeving' wordt gezien te makkelijk over. Het is wat vluchtig commentaar omdat Veltman slechts één bron gebruikt, namelijk het genoemde essay. Maar Hazeu put ook uitvoerig uit brieven van Vestdijk aan Henriette van Eyk aan wie hij toevertrouwde 'zonder depressies (...) was ik een totaal ander mens, met andere gevoeligheden, waarschijnlijk zonder speciale   talenten (...), zonder depressie was ik "ik" niet.' Depressies zijn '"de prijs" voor mijn talent.'  Hazeu besteedt aandacht aan Vestdijks essay 'Het lyrisch beginsel van de roman', waarin hij bekent zelf te schrijven vanuit een 'tekort', niet vanuit een 'overvloed'. En dan is er nog Het wezen van de angst. Dat zijn toch bronnen waarop Hazeu was aangewezen in een tijd dat de raadpleging van medische dossiers zelf niet mogelijk, zeker niet gebruikelijk was? Zelf heb ik in mijn artikel 'De zelfontleding van S. Vestdijk' (Vestdijkkroniek, nr.135) getracht aan te tonen hoezeer Vestdijks 'sluimerend medisch instinct' werkzaam bleef in de verwerking van autobiografische details van zijn ziekte in zijn romans, zoals in gedachten aan en uitvoering van zelfmoorden.

Maria Vlaar is biograaf van Joost Zwagerman die zich voor velen geheel onverwacht van het leven benam. Zij vraagt zich af of een biograaf in staat is werkelijk door te dringen in iemands innerlijke drijfveren. Beschikt niet ieder mens 'een unieke, innerlijke persoonlijkheid die door niemand echt gekend kan worden'. Zij spreekt over 'een geheim zelf', want heeft niet iedereen slechte gewoontes die verborgen moeten blijven? De schrijfster Ernestine Hoegen bepleit in haar artikel dat de biograaf ook de 'eigen observatie en verbeeldingskracht mag inzetten 'als biografisch instrument'. Dat gebeurt sowieso als de bronnen ontoereikend zijn, maar dat vergt wel een goede verantwoording. Hoe ver mag die verbeelding reiken of moet de biograaf zich toch liever tot de feiten bepalen?

In het redactioneel wordt melding gemaakt dat het themanummer binnen de redactie 'tot vele verhitte discussies' hebben geleid.' Ik kan het me voorstellen.

 

Japanse film 'Plan-75' schuurt en dwingt tot ethische reflectie

6 juni 2023

 

Gisteren zag ik de als sciencefiction geafficheerde film uit Japan Plan 75. De film gaat over het vraagstuk van een toenemende vergrijzing in Japan die economisch, maar ook sociaal een loden last is voor de samenleving. De film begint met een moordaanslag als ‘voorspel’ in een verzorgingstehuis. Het lijkt een verwijzing naar een gebeurtenis die Japan schokte in 2016: een aanslagpleger doodde 19 ouderen in een tehuis vanuit een ideëel motief: hij wilde de last van de families verlichten. De film die zich daarna in drie verhaallijnen ontrolt, staat verder los van dit werkelijk gebeurde drama. De gebeurtenissen spelen zich af in een fictionele toekomst waarin de Japanse overheid zich via een geraffineerd marketingsplan ouderen vanaf 75 jaar wil verleiden tot euthanasie. De verleiding bestaat uit begeleiding, dagelijks contact via de telefoon, financiële steun en vervulling van een laatste wens. Wat we te zien krijgen zijn de mogelijke gevolgen van dit beleid: discriminatie van ouderen op de arbeidsmarkt, verdieping van eenzaamheid en van overbodigheid, en praktische pervertering van het plan bij massale euthanisering (waarheen met de as, het ruimen van de nagelaten goederen). Ook zien we de aantrekkelijkheid voor mensen met een ‘voltooid-leven-gevoel’, tegenover de ‘spijtoptanten’ die eerst ingaan op het aanbod, maar zich toch nog terugtrekken. Er mag  geen fysiek contact zijn tussen hulpverlener en hulpvrager ter voorkoming van ‘binding’ tussen beiden, maar het gebeurt wel.

               Eigenlijk werd ik het meest getroffen door de ‘nabijheid’ van het vraagstuk. De Japanse film had zomaar in Nederland gemaakt kunnen worden: de problematiek is minder sciencefiction, maar actueler dan vooraf gedacht. Recent presenteerde de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde de Sarco Pod, een luchtdichte capsule waarin met een druk op de rode knop stikstof vrijkomt als brenger van een zachte dood. 

De film dwingt de kijker tot een tijdige ethische reflectie.

 

De andere wereld van Escher

6 april 2023

Wim Hazeu memoreert in zijn biografie van Escher(1998) dat in 1898 drie grote Nederlandse kunstenaars werden geboren in de provincie Friesland zonder dat zij als ‘Friese kunstenaars’ door het leven zijn gegaan. Behalve Escher, geboren op 17 juni in Leeuwarden, zijn ook Slauerhoff op 15 september in Leeuwarden en Vestdijk op 17 oktober in Harlingen Friezen van geboorte. Allen hebben dit jaar 125 jaar geleden het licht gezien. Slauerhoff en Vestdijk hebben beiden Escher bezocht toen hij in Brussel woonde. Evenals Hazeu die de biograaf werd van deze drie kunstenaars, heb ik zelf ik ook altijd affiniteit met het werk van hen gehad.

Daarom bezocht ik dezer dagen de tentoonstelling in het Kunstmuseum Den Haag Escher, Andere wereld. Het is de zoveelste overzichtstentoonstelling, want het werk van Maurits Cornelis Escher blijft boeien. Vooraf las ik thuis nog wat in literatuur dat onder handbereik is, zoals de leesbare en informatieve biografie van Hazeu. Maar Escher schreef zelf ook over zijn ontwikkeling als graficus in Grafiek en tekeningen (1959). Inleidend merkt hij hierin op dat het hem eerst ging om het bereiken van ‘een volmaakte beheersing van het vak als zijn hoogste ideaal’. Die ‘toestand van zinsbegoocheling’ heeft jarenlang geduurd tot dat hem ‘de schellen van mijn ogen vielen.’ Escher merkte dat hij ‘werd gegrepen door een ander verlangen, (…)’. Er kwamen ideeën bij hem op, ‘denkbeelden die mij zó boeiden, dat ik ze met alle geweld aan andere duidelijk wilden maken. Dat kon niet met woorden geschieden, het waren geen literaire gedachten, maar typische denk-“beelden”, die voor anderen alleen verstaanbaar worden als men er een af-“beelding” van toont.’ Van die tijd af zijn er ‘twee scherp onderscheiden fasen’, eerst de lange zoektocht naar de visuele vorm die de gedachtengang zo duidelijk mogelijk vertolkt; pas ‘daarna breekt dan, als een verademing, de tweede fase aan: het vervaardigen van de grafische prent, waarbij onze geest kan uit rusten terwijl onze handen het werk overnemen.’ Escher situeert het begin van zijn overgang naar het vertolken van zijn persoonlijke ideeën in 1938 na zijn vertrek uit Italië.

Het is goed dat Het Escher Museum samen met het Kunstmuseum Den Haag die gezamenlijk de grootste Eschercollectie in hun bezit hebben, de handen ineen hebben geslagen om de ontwikkeling van de graficus Escher in deze tentoonstelling naar voren te brengen. De bezoeker wandelt door het leven heen van de kunstenaar met zijn verschillende periodes van regelmatige vlakverdeling naar de onbegrensde ruimten, de kringen en spiralen, het gebruik van spiegelingen, omkeringen en polyeders of veelvlakken. Maar ook zijn ideeënrijkdom over relativiteit, de architectuur van en in de natuur, de conflicten tussen platte vlak en ruimtelijkheid, en tussen werkelijkheid, illusie, en metamorfose.

Het bezoek was weer een belevenis te meer omdat zijn bekende en beroemde werken zijn opgenomen in passende installaties van het Belgische architectuurduo Gijs Van Vaerenbergh. De bezoeker loopt niet alleen langs de prenten, maar loopt als het ware ook door zijn werk heen door de ruimtelijke installaties van de Belgische kunstenaars. Het heeft een meerwaarde; nog te zien tot 10 september van dit jaar. Zie onderstaande foto.

Vestdijk  informeert Nol Gregoor over Antonia  Graszl

19 februari '23

In de Vestdijkbeeldbank is een briefkaart van Simon Vestdijk opgenomen, waarin hij in dichtvorm zijn vriend Nol Gregoor op de hoogte brengt van de voortgang van zijn avances naar Antonia Graszl. Zij had met haar man een hotel op de Grünstein, een 1304 meter hoge berg nabij Berchtesgaden op de grens van Duitsland en Oostenrijk. De avances vlotten niet erg, want Vestdijk dicht op rijm: 

Nog is de Grünstein niet bestegen,
Het knijpement is nog te groot.
In ’t bergland is men erg verlegen,
En blozend, zonder slag of stoot,
Geven zich geenszins daar de vrouwen
Aan Hollanders, die gansch een jaar
Bepaald niet met hun wilden trouwen.
Zij schrijven brieven bij elkaar,
Maar houden zich erg op de vlakte,
Zooals in ’t laagland mode is.
Tóch ga ik, -zij het kracht of zwakte-,
En ga ik bij mijn poging onder,
Doordat ik naar beneden donder,
Zorgt gij dan voor de doodenmis.

 

Vestdijk krijgt Antonia niet, maar heeft haar in zijn Slingeland-triologie laten voortleven als Eva Kienpointer. 

  

Twee keer Erik is niet twee keer dezelfde Erik

18 januari '23

In de kerstvakantie bezocht ik met mijn kleinkinderen de familievoorstelling Erik of het klein insectenboek. Een traktatie van opa en oma waarvoor ook de ouders van de kleinkinderen genodigd waren en daar graag gebruik van maakten. Het sprookje van Godfried Bomans staat nog in de boekenkast, veertiende druk, 1951. Het was tien jaar eerder verschenen in het oorlogsjaar 1941. Ik zelf las het boek voor mijn lijst op de middelbare school, veertien, vijftien of zestienjaar oud. Lang genoeg geleden om het weer eens te lezen, voorafgaand aan de voorstelling. Volgt deze het boek of heeft tekstschrijver Jibbe Willems er heel wat anders van gemaakt? In de folder zegt Willems ‘dat het soms fijn is als de schrijver over je schouder meekijkt.’ Hij probeert zich dan voor te stellen wat Bomans van zijn nieuwe tekst zou vinden. Maar ‘soms stuur ik hem ook weg, je moet namelijk ook de vrijheid pakken om dingen te veranderen. Het is een nieuwe tijd met een nieuw publiek.’

Dat laatste bleek niet helemaal op te gaan. De zaal van de Haagse Schouwburg was uitverkocht, maar het merendeel van de aanwezigen viel niet in de leeftijd van jong publiek, maar grotendeels in de leeftijd van middelbaar en ouder publiek. In elk geval: heel veel opa’s en oma’s vergezelden hun kinderen en kleinkinderen. Leuk, want het was toch een familievoorstelling!

Al gauw viel mij een overeenkomst op tussen de ‘Bomanse’ Erik en de ‘Willemse’ Erik: Erik wordt gezien als een indringer. Dat zag Willems goed en in het interview zegt hij dat nog te hebben aangescherpt: ‘de insecten zijn bang om hun van manier van leven kwijt te raken. Dat willen ze koste wat kost beschermen.’ Hiermee wordt duidelijk wat het grote verschil is tussen Erik-in-1941 en Erik-in- 2023: de klimaat- en milieuproblematiek. 

 

Bij Bomans zien we dat Erik meer en meer wordt geaccepteerd en als ‘knap’ wordt gezien, omdat hij kennis heeft uit  ‘Solms’, zijn beknopte leerboek over de Natuurlijke Historie. Dat geeft hem aanzien. Erik slaagt erin het leven der insecten uit te leggen, waarom zij leven zoals zij leven. Dat boeit de insecten. Zij vragen Erik: ‘Wat zegt Solms daarover’ als zij iets beter willen begrijpen over het insectenleven. Soms wijst Erik op de overeenkomst tussen mensen en insecten. Hoe anders is het bij Erik in de familievoorstelling. Het eindigt ermee dat tijdens het moraliserende slotakkoord de ouderen ‘schuldig’ worden verklaard voor de huidige klimaat- en milieuproblematiek. Nee, dan de in minderheid aanwezige jeugd: die heeft de toekomst!

 

Om mij heen zag ik leeftijdgenoten die na afloop van de voorstelling niet applaudisseerden, niet gingen staan! Jongeren die wel overeind sprongen en hun handen stuk klapten. Maar ik vermoed dat allen vooral genoten hebben van de kleurrijke, prachtige uitbeelding van een sprookje dat na 80 jaar nog springlevend is. Dat is de grootste verdienste van deze familievoorstelling.

75 jaar 'in gekroonde stoeten'

22 december '22

 

Gisteren werd herdacht dat de P.C. Hooftprijs voor Letterkunde 75 jaar bestaat. Waarom Hooft en bijvoorbeeld niet Vondel? In 1947 werd de prijs in het leven geroepen naar aanleiding van de driehonderdste sterfdag van de dichter P.C. Hooft. Dat vormde de aanleiding, licht Aad Meinderts toe, directeur van het Literatuurmuseum en waar zijn boek In gekroonde stoeten werd gepresenteerd. De titel ontleende hij aan een gedicht van Hooft zelf. Meinderts schonk het eerste exemplaar van zijn boek met de geschiedenis van de P.C. Hooftprijs aan een nog levende nazaat Jhr. A.P.H. Hooft en.. oh toeval ook historicus, evenals de vroegere dichter en drost van  Muiden, die woonde op het Muiderslot. Hooft werd ondermeer bekend vanwege zijn Nederlandse historiën. 

De prijs werd in 1947 voor het eerst  uitgereikt aan twee laureaten,  Arthur van Schendel en Amoene van Haersholte. Daarover was binnen de jury een fikse ruzie ontstaan en het resultaat was duidelijk een compromis. De jury was verdeeld. De keuze lijkt vooral ingegeven om te voorkomen dat Vestdijk de prijs zou krijgen voor zijn roman Iersche nachten, de kandidaat van andere juryleden. Twee juryleden, Gerard Brom en Dirk Coster wilden dit voorkomen en slaagden erin een meerderheid van de vijf juryleden achter zich te krijgen. Een opmerkelijke start want de gelijke man - vrouw verhouding bij de eerste prijsuitreiking sloeg later ver door naar een sterke overheersing van de mannen: slechts 12 vrouwen tegenover 58 mannen! Meinderts schrijft dit toe aan de samenstelling van de jury's. Twee laureaten voor dezelfde prijs is ook nooit meer voorgekomen. Het is na te lezen in het boek, evenals andere turbulente geschiedenissen rond de P.C. Hooftprijs. De kus van Reve aan minister Marga Klompé , die overigens niet de eerste kus was, of de weigering van de prijs door Hermans, omdat door een tikfout hem een lager bedrag werd toegekend dan in de brief stond. Het grootste schandaal werd veroorzaakt door minister Brinkman die de prijs niet aan Hugo Brandt Corstius wilde uitreiken. Het betekende het einde van de Hooftprijs in 1986 als 'staatsprijs', die wel een doorstart maakte. Een jaar later ging de prijs alsnog naar Brandt Corstius. Ook Vestdijk kreeg nog zijn Hooftprijs in 1950 voor De vuuraanbidders. De plechtigheid vond overigens twee jaar later plaats, maar wel voor het eerst in het Muiderslot.

De nieuwe prijswinnaar 2023 voor beschouwend proza is Tijs Goldschmidt. Ter geruststelling: de jury bestond overwegend uit vrouwen, de voorzitter incluis. Zo hoort het ook: het gaat niet om het geslacht, maar om de kwaliteit van de laureaat. 

 

 

Balenciaga - meesterlijk zwart: tentoonstelling sterk aanbevolen!

11/'22

In het Haagse Kunstmuseum is nog tot  5 maart 2023 de modetentoonstelling over de Spaanse couturier Cristóbal Balenciaga (1895-1972) te zien. Het is een waar feest voor het oog in extravagantie én eenvoud, in vormrijkdom maar weinig kleur. Het is niet moeilijk zijn ontwerpen als zwarte sculpturen te aanschouwen, want in die kleur vond hij dat zijn ontwerpen het beste uitkwamen. De titel van de tentoonstelling is dan ook terecht Balenciaga - Meesterlijk zwart. Een sterk eerbetoon voor hem die zijn werk als een religie leek te beschouwen. Er zijn meer dan 100 topstukken te bewonderen. Nooit eerder was er zo'n grote selectie uit zijn werk in Nederland te zien! 

Eén minpunt dat beter kan worden overgeslagen is de filmische weergave van een modeshow uit 2021 in Parijs. Een ordinaire, onbeholpen popularisering van het merk Balenciaga. Ik ervoer het als een klap in het gezicht aan het einde van een indrukwekkende omgang.

 

  

Etty Hillesum en Simon Vestdijk

In De achterkant van de bevrijding (2022) gaat de auteur Bertram Mourits op zoek naar de achterkant van schrijvers die kozen voor aanpassing, of zelfs aansluiting bij de Duitse bezetter. Zij werden uit de Nederlandse letteren 'gezuiverd' omdat zij 'fout' waren. Een sprekend voorbeeld hiervan was Roel Houwink. Maar er is ook een andere achterkant: er waren ook literaire talenten die in de oorlog zijn omgebracht. Aan hen is literair talent verloren gegaan omdat hun talent in de knop gebroken werd. Hiervan geeft Mourits ook een sprekend voorbeeld, Etty Hillesum. Op pagina 143 schrijft hij het volgende over haar: 'Als Etty Hillesum de tijd had gehad, was ze misschien een vrouwelijke Simon Vestdijk geworden - of hadden we Vestdijk nu als een mannelijk Etty Hillesum beschouwd. Ze schreef graag en veel, maar heeft nooit iets geschreven dat voor publicatie was bedoeld. Haar naam wordt niet in één adem genoemd met Vestdijk, maar met Anne Frank. De thematiek was literair genoeg, ze schreef over erotiek en Rilke, over identiteit en verantwoordelijkheid, allemaal prachtige onderwerpen voor verhalen of romans.'

 

Vestdijk stelt student in het gelijk 

Het museum Het Hannemahuis in Harlingen ontving in augustus 2022 een bijzondere schenking van Joep Vermeulen (1940) die zich in 1963 tot Simon Vestdijk wendde om zijn gelijk te halen. Vermeulen was toen student vijfde klas aan de voormalige St. Jozef Kweekschool te Zeist. Hij was het niet eens met de onvoldoende die hij van zijn docent Nederlands had gekregen voor de interpretatie van Vestdijks gedicht 'Feuilles Mortes'. De heer Roelofs gaf hem een 4,5. 

De schenking omvat ondermeer de brief van Vermeulen aan Vestdijk ( 7 januari 1963) en de briefkaart met het antwoord  van Vestdijk aan Vermeulen (9 januari 1963). In zijn antwoord valt Vestdijk de interpretatie van Joep Vermeulen bij. Hij schrijft: 

Waarde Heer Vermeulen,

  1. Uw uitleg is de door mij bedoelde. Desnoods zou die van uw leraar ook wel te verdedigen zijn.
  2. “ Dát” slaat op het blad, dat terwijl men kijkt loslaat en valt. Men kijkt eerst naar de grond, dan hoger, naar dat eene bepaalde blad. De bladeren vallen immers “nimmer tegelijk”.
  3. De laatste strofe is inderdaad niet meer dan een vergelijking. De “rozen” zijn de vallende en liggende bladeren, voor zoover ze door hun kleur daaraan doen denken, waarbij het moment van de dood in het midden gelaten wordt (de verkleuring, de val, het wegrotten?). “Te diep in ’t hart gewond” duidt de dood aan, onverschillig op welk moment en op welke plaats.

Met vr.gr.

S. Vestdijk

In zijn begeleidende schenkingsbrief vermeldt Joep Vermeulen nog de afloop van het verhaal op de Jozef Kweekschool:

Het antwoord van Simon Vestdijk las ik, voor het bord staande, voor aan de hele klas en dus ook mijn fantastische leraar de heer Roelofs, die heel sportief na afloop vroeg wat hij nu moest doen. Ik merkte op dat die vier en een half wel een erg laag cijfer was mede gezien in het licht van het antwoord van de schrijver. Ik stelde gekscherend een tien voor en hij ging daar op in.

Een bijzondere vondst

Soms stuit een verzamelaar op iets waarvan het bestaan onbekend is. Dat overkwam Vestdijkverzamelaar Peter van Schijndel. Het gaat om een Litouwse vertaling uit de Russische vertaling van de roman Pastorale 1943:

Keturiasdešimt trečiųjų metų pastoralė, uitgeverij Vaga, Vilnius/Litouwen, 1976. De vertaling is van Benedictas Puodžiukaitis. Hij was directeur van een gymnasium en heeft veel boeken uit het Russisch in het Litouws vertaald. Hij overleed in 1995.

 

Bij het overlijden van Remco Campert (1929-2022)

Verhief luchtigheid tot diepgang in poëzie, verhaal en roman. In mijn herinnering leeft hij voort in Hoe ik mijn verjaardag vierde, Het leven is verrukkelijk, Somberman’s Actie en in het bijzonder twee gedichten:

Credo

ik geloof in een rivier

Die stroomt van zee naar de bergen

Ik vraag van poëzie niet meer

Dan die rivier in kaart te brengen

 

Ik wil geen water uit de rotsen slaan

Maar ik wil water naar de rotsen dragen

Droge zwarte rots

Wordt blauwe waterrots

 

Maar de kranten willen het anders

Maar de kranten willen het anders

Willen droog en zwart van koppen slaan

Werpen dammen op en dwingen

rechtsomkeert

 

Poëzie is een daad

Poëzie is een daad

Van bevestiging. Ik bevestig

dat ik leef, dat ik niet alleen leef.

 

Poëzie is een toekomst, denken

Aan volgende week, aan een ander land,

Aan jou als je oud bent.

 

Poëzie is mijn adem, beweegt

mijn voeten, aarzelend soms,

Over de aarde die daarom vraagt.

 

(…)

 

(…)

 

Elk woord dat wordt geschreven

Is een aanslag op de ouderdom.

Ten slotte wint de dood, jazeker,

 

Maar de dood is slechts de stilte in de zaal

Nadat het laatste woord geklonken heeft.

De dood is een ontroering.

Literair Festival Harlingen 2022

Gisteren, 25 juni bezocht ik Harlingen voor de uitreiking van de Anton Wachter en Ina Dammanprijs. Deze vindt in een vernieuwde setting plaats. Nu vormt het de opening van het Literair Festival Harlingen.  De laureaten Simone Atanga Bekono en Jankobus Seunnenga werden niet, zoals voorheen, ontvangen in de Grote Kerk, maar nu in de fraaie gezamenlijke tuin van drie organiserende culturele organisaties Het Hannemahuis, Boekhandel Van der Velde en Bibliotheek Harlingen. De Gemeente Harlingen ondersteunt de prijs financieel. Bekono won de Anton Wachterprijs voor haar debuutroman Confrontaties; Seunnenga kreeg voor zijn muzikale vertolking van gedichten van Vestdijk de Ina Dammanprijs. De ambiance is wat informeler geworden maar staat onder het welwillende toezicht  van de beeltenis van Simon Vestdijk zelf dat centraal in de tuin prijkt. Maker van het beeld is Pieter Hermanus d'Hont.

 

Wederopstanding van Sylvia Kristel met nieuw boek + filmbox?  

Een vergeten icoon van de softpornofilm, zo herinneren de meeste mensen zich Sylvia Kristel. Zij speelde in bijna zestig films, maar vooral haar rol in de film Emanuelle heeft haar beeld bepaald. Ten onrechte, menen Jeremy Richy en filmdistributeur Nico Bruinsma, samenstellers van een boek en filmbox. Hiermee willen zij aantonen dat de Nederlandse actrice meer was dan alleen een sekssymbool; aan haar erotiek lag een intellectuele nieuwsgierigheid ten grondslag. Bart Koetsenruijter schrijft erover in De Volkskrant (14 juni 2022). Hij vindt het heel goed dat er een gedegen en interessante cultuurgeschiedenis van de zeventiger jaren uit de vorige eeuw wordt gegeven. Kristel was daarin een sekssymbool, maar wel binnen de context van een derde feministische golf. Maar of het in het boek beweerde imago van de filmster ondersteunt wordt door de keuze van de vier films in de filmbox staat volgens Koetsenruijter nog te bezien. Het gaat om twee buitenlandse films en twee Nederlandse films. Over de buitenlandse is de recensent niet te spreken ( Le jeu avec le feu, 1975; en Julia, 1974). De twee Nederlandse films vindt hij dan 'een eiland van goede smaak.' Het gaat om Pastorale 1943 en om Mysteries, beide uit 1978. 

Maar... In Pastorale 1943 van Wim Verstappen en gebaseerd op de gelijknamige roman van Simon Vestdijk speelt Kristel slechts een kleine bijrol als lerares Engels op een middelbare school. De lerares is 'fout', want zij houdt het met een Duitse officier. Vrijwel alles berust op misverstand. In Mysteries speelt Kristel een femme fatale die bijdraagt aan de ondergang van de hoofdrolspeler Rudger Hauer. Zij draagt bij aan diens ondergang. De films tonen geen groots acterende Kristel. 

Sylvia Kristel als lerares Engels in Pastorale 1943

120 kilometer archief verlaat Hofstad

De aangroeiende collectie van de Koninklijke bibliotheek gaat in 2026 Den Haag verlaten. Een compleet nieuwe opslagplaats voor de opslag van 4,4 miljoen boeken, kranten en tijdschriften zal verhuizen naar Midden-Delfland. De huidige voorziening aan het Alexanderhof bij het Haagse Centraal Station voldoet niet meer. Geautomatiseerde robotarmen zullen bibliotheekmedewerkers gaan vervangen die tot op heden de objecten moeten zoeken en ophalen. Daardoor kan de lucht in de opslagruimten worden aangepast en minder zuurstof is beter voor het behoud van de boeken. Vanzelfsprekend is dat het nieuwe onderkomen ook meer ruimte zal bieden dan de oude. Dat moet ook wel want het huidige groeitempo van de collectie ligt op 10 meter per week! De verhuizing zal geleidelijk plaatsvinden in de periode 2026 en 2028. Het nieuwe onderkomen is uitsluitend bedoeld voor de opslag; de publieksfunctie van de KB blijft in Den Haag. 

 

Het warmtefort

Verrassend is het essay van Marieke Lucas Rijneveld voor de boekenweek 2022. Hij keert daarin terug naar zijn basisschool De Regenboog in Nieuwendijk. Dit ontlokt hem ‘de dierbaarste herinneringen’ aan zijn ‘eerste liefde’ dat voor hem een veilig warmtefort is geweest met juf Christa uit groep 1. Het was een gelukzalige tijd in dat ‘rijk der liefde’.

De herinneringen aan de school krijgen een extra dimensie omdat de oude school gesloopt moet worden, maar dat wordt verhinderd door zeldzame vleermuizen die zich meester hebben gemaakt van het leegstaande pand. Het zijn beschermde dieren. In een van zijn twaalf overpeinzingen -Bouwrijp- als  Rijneveld terug is in het dorp om afscheid te nemen van de school ziet hij overal vleermuizen en denkt hij aan vleermuizen. Hij citeert dichtregels van Baudelaire, ‘waar hoop als een vleermuis vlucht’; denkt aan Thomas Nagel die schreef: ‘Vleermuis zijn is de enige manier om te weten hoe het is om vleermuis te zijn.’ Liever dan Baudelaire leest Rijneveld het gedicht ‘Vleermuis’ van Simon Vestdijk uit Klimmende Legenden (1940) dat hij in zijn geheel citeert:

 

Ik ben heel zwart, ik ben de bange held

Van zoveel mugdoorgonsde schemeruren.

Maar overdag dan hang ik aan de schuren,

Lijkbleek, in al mijn lijkkleeren gespeld.

 

Lang slaap ik zoo, tegen de kilste muren,

De kop omlaag, de teenen kromgekneld;

Door alles, zelfs door het bazuingeweld

Van 't laatste oordeel zal mijn slaap heenduren.

 

Toch, 's avonds weer, met klapperende huid,

Dans ik de kringen van een duivelbanner,

Ik dans de polka en de wals van Lanner,

 

Inktvlekken dans ik, heel een schoolschrift uit,-

En alles onder 't treurige gepiep

Dat híj verstaat die kleumend naast mij sliep.

 

Had Thomas Nagel het wel bij het rechte eind?: ‘Vestdijk bewijst in het gedicht dat je je prima kunt inleven in een dier, in een vleermuis.’

Pfeijffer schrijft een vermakelijk boekenweekgeschenk 2022

Een boekenweekgeschenk schrijven gaat lang niet iedereen goed af. Dat is Ilja Leonard Pfeijffer goed gelukt. Montorosso mon amour is een vermakelijke novelle, vol wendingen en een ode aan verhalen vertellen. Ogenschijnlijk zonder betekenis, maar die wel krijgen door ze te vertellen. Dat de auteur zelf door zijn boek loopt is geen snobisme à la Mulisch, maar is hier genietbare zelfspot. Bovendien verplaatst Pfeijffer zich in een interessant vrouwelijk personage Carmen.

Wie weet nog  wie de eerste liefde was van Anton Wachter ?

Niet de iconische Ina Damman, maar Annie Vermeer was in de eerste klas van de lagere school zijn eerste liefde. De anders zo zwijgzame Anton sprak thuis wel over zijn verliefdheid op Annie "voordat die verliefdheid nog goed en wel begonnen was. Verliefdheid, -zo mocht men het wel noemen (...), en verder vrij scherp omschreven trouwplannen had." Zijn ouders waardeerden het dat Anton 'hen van dit plan op de hoogte stelde." In Sint Sebastiaan komt het ook tot een spelen bij Anton thuis en als Janke, de dienstmeid vraagt: 'zo zijn jullie samen?', antwoordt Annie direct: "ja, zo vrijpostig als ze de hele middag nog niet geweest was. Een wilde vervoering doorstroomde Anton." Ook zijn beste vriend Murk Tuinstra vindt Anna het mooiste meisje van de hele school, "waarschijnlijk om Anton een genoegen te doen."

 

Mahler, Vestdijk en Haitink

Het overlijden van Bernard Haitink heeft veel los gemaakt. Op deze vroege zondagmorgen luister ik naar de Kindertotenlieder van Mahler, een compositie die op de klassieke zender niet vaak te horen is, maar afgelopen woensdag als nummer 171 genoteerd stond in de Klassieke Top/400. Die heb ik gemist. De aanleiding om deze compositie nu in de ochtendstilte te beluisteren ligt in de verbinding tussen Mahler, Vestdijk en Haitink. Haitink verklaarde dat hij als dirigent veel heeft gehad aan de muziekessays van Vestdijk over Mahler. Vestdijk heeft veel over zijn lievelingscomponist geschreven en gebruikte de muziek van Mahler ook in zijn romans. In De kellner en de levenden worden de Kindertotenlieder plots ten gehore gebracht als verwijzing naar de niet vervulde innige kinderwens van mevrouw Van Schaerbeek. Een vrouw die herkend wordt als de vrouw van de tandarts Van Schaerbeek begint dit ‘verboden lied’ te zingen. Zij zong:

Lees meer »

Geen dag zonder Bach!

Tijdens de Klassieke Top 400 kan de luisteraar elke dag naar Bach luisteren. Met 40 werken (inclusief Ave Maria gearrangeerd door Gounod) staat hij in het muzikale hoogtepunt van dit jaar.  Niet storen s.v.p.

Lees meer »